Sudan Kültüründe Evlilik Olgusu

Küreselleşme olgusu nedeniyle kültürler arasındaki farklılıklar giderek aşınsa da hala her toplumun kendine özgü bir kültüre sahip olduğu aşikârdır. Bu durum, kültürel açıdan toplumlar arasında farklıkları kaçınılmaz kılmaktadır. Bahsi geçen farklılıklar yekpare olabileceği gibi, kültürün içinde evlilik gibi özel alanda da olabilmektedir. Evlilik her toplumda kutsal olarak kabul edildiğinden dolayı tüm dünya toplumlarında bir önemi bulunmakta ve nesilden nesle aktarılmaktadır.

Afrika ve Ortadoğu kültürlerin kesiştiği yer olan Sudan Cumhuriyeti kadim bir evlilik kültürüne sahiptir. Sudan Cumhuriyeti toplumunda yaklaşık 560 farklı etnik grup ve kabile barınmaktadır. Bu kabillerin çoğu kendine özgü yerel lehçeye ve kültüre sahip olmakla birlikte neredeyse tüm etnik gruplar tarafından Arapça konuşulmakta ve buna bağlı olarak evlilik gibi birçok alana ilişkin ortak kültürel değerler bulunmaktadır. Sudan’ın Mısır ile sınırı olan kuzey bölgesinde yaşayan kabilelerin evlilik kültüründe firavunların, güneyin bölgesinde ise Afrika yerel kültür ve ritüellerinin etkisi daha belirgin bir şekilde kendisini göstermektedir.

Sudan’da evlik merasimi “gelin adayının belirlenmesi” süreciyle başlamaktadır. Bu süreç eskiden “geleneksel yöntem” olarak adlandırılan erkeğin annesi, kız kardeşleri ve teyzeleri tarafından “uygun bir kısmet” bulunmasıyla başlarken, günümüzde “gençlerin birbirini beğenmesi” üzerine gelişmektedir. Buna göre erkek evlilik kararını verdikten sonra evleneceği kız hakkında önce amcalarına, daha sonra babasına danışır. Eğer babası ve amcalarından olumlu bir yanıt alırsa bir sonraki aşamaya geçilir. Amcalardan olumlu görüş alınmazsa babaya danışılmadan konu kapanır. Amcalardan olumlu babadan olumsuz yanıt alınması halinde ise babaya ikna etmek için amcalar devreye girer.

Aile fikir birliğine varıldıktan sonra evlilik kültüründe ilk aşama olan kızın ailesiyle tanışma aşamasına geçilir. Buna “Kholaat Kheer” (İyilik Sözü) denilir. Aslında bu bir tanışma ziyaretidir. İki ailenin birbiriyle daha ayrıntılı olarak tanışması için damadın babası ve amcaları ile gelinin babası ve amcaları kızın evinde bir araya gelirler. Uzun bir sohbetten sonra damat tarafında olumlu bir izlenim oluşursa daha önce tarafların belirlediği, genelde en yaşlı kişi tarafından kız ailesinden istenir ve yanıt için aileye düşünme süresi tanınır. Kızın ailesinden olumlu yanıt gelmesi halinde bir sonraki aşama olan ‘‘Elkhotuba’’ (Nişan) aşamasına geçilir.

“Elkhotuba” aşamasında genellikle damat ve gelinin anne, teyze, hala ve kız kardeşleri ile babaları veya babalarının belirleyeceği amcalar ya da aile dostları tarafından küçük kapsamlı mütevazı bir törenle yüzükler takılır. Sudan Cumhuriyeti’nin evlilik kültüründe üçüncü aşamada ise “Sad Elmal / Elmahar” aşamasıdır. Bu aşama, damat tarafından “başlık parası” (damadın maddi durumuna göre değişir), gelin için hazırlanan elbiseler, geleneksel parfümler, ayakkabılar vd. eşyaların olduğu “El-shela” olarak adlandırılan çeyizin gelinin ailesine teslim edilmesinden ve resmi olarak nikâhın kıyılmasından ibarettir. Daha sonra büyük düğün günü için hazırlıklar başlar. Bu kapsamda her iki aile ayrı olarak kına partileri gerçekleştirir.

Düğün günü sabahı her iki aile tarafından akrabalar, dostlar ve tanıdıklardan evliliği kutlamak üzere davet edilen kişiler için büyük bir yemek organizasyonu yapılır. Akşama da, önceden güvenlik güçlerinden izni alınan ve ilk başta damat ile gelinin birlikte dans ettiği bir parti yapılır. Bu parti en geç akşam saat 22.00’a kadar devam eder. Bu zamanı geçen partiler genellikle güvenlik güçlerinin müdahalesiyle karşı karşıya kalır. Ertesi günü sabahında ise ‘‘El-Jertiq’’ olarak adlandırılan bir merasim yapılır. Burada gelin ve damada kırımızı renk elbiseler giydirir ve iki ailenin yaşlı kadınları tarafından damadın ve gelinin başlarına kırmızı renkli küçük kumaşa bağlanmış bir altın hilal bağlanır. Burada “El-shela” aşamasında getirilen parfümlerden yapılan düğün parfümleri koyulur. Sonrasında “Bakh Ellaban” (Süt Püskürtmesi) aşamasına geçilir. Bu aşamada gelecekleri beyaz süt gibi olsun diye gelin ve damat birbirinin yüzüne karşılıklı olarak süt püskürtür. Son olarak ise “Rhat El Raht” (Raht’i Kesme) işlemi yapılır.

El-Raht, gelinin ailesi tarafından beline bağlanan ve kızın ilk evliliği anlamına gelen ipekten bir kumaştır. Düğünün hemen ertesi günü sabahında aileler önünde gelinin belinden damat tarafından kesilir ve katılımcıların üzerlerine atılır. Böylece evlilik merasimi bitmiş olur.

Burada ifade edilmesi gereken ayrıntı, mezkûr evlilik kültüründe, özellikle büyük şehirlerde, zamanla değişimlerin yaşanmaktadır. Zira günümüzde Arap usulü düğün, Batı usulü düğün gibi çeşitli düğün merasimleri gerçekleştirilmekte ve Sudan Cumhuriyeti toplumunda yer edinmiş, yukarıda sıralanan aşamalardan farklı olarak evlilik ve düğün merasimleri de yapılmaktadır.

Tirab Abbkar Tirab