Büyük Vatanseverlik Savaşı’nda Moskova Metrosu’nda Ne Oldu?

Moskova Metrosu, her gün yolcu taşımakla kalmadı, aynı zamanda Büyük Vatanseverlik Savaşı sırasında milyonlarca insana sığınak oldu. Orada uyudular, yemek yediler, kütüphaneyi ziyaret ettiler ve hatta film bile izlediler. 1941’e gelindiğinde Moskova’da 21 istasyonu ile üç metro hattı inşa edildi. Savaş yıllarında, gündüz yolcu taşıyan Moskova Metrosu, geceleri ise vatandaşlara sığınak oluyordu. 1941’de bombalamalar sırasında toplamda 13,9 milyon kişi metroya sığındı. 1942’da hava saldırıları azaldığı zaman ise yaklaşık 303 bin kişi sığınmıştı. Metro, savaşın son günlerine kadar vatandaşlara sığınak olmaya devam etti.

22 Temmuz 1941’de, savaşın başlamasından bir ay sonra Moskova’da hava saldırıları başladı. İstasyonlarda ve tünellerde neredeyse yarım milyon insan saklandı. Hava saldırıları devam ederken bombalar Smolensk ve Arbatskaya arasındaki tünele zarar verip metro üst geçidini tahrip etmişti. İstasyonun girişinde birçok insan ezilerek can verdi. Daha sonra ise istasyonların sığınak olarak kullanılabilmesi için yöntemler geliştirildi.

Savaş yıllarında metro, akşam 10’a kadar çalışıyor, bu saatten sabah 5’e kadar ise sığınak görevi görüyordu. Yeniden bir bomba ihbarı alındığında ise metrolar durur, vatandaşlar sığınaklara geçerdi. En korkunç bombalama ise 1941 Ekim ve Kasım aylarında gerçekleşmişti. Bombalamanın yapıldığı sırada metrolar durdurulmuş ve Moskovalılar gece yarısı sığınaklara yerleştirilmişti. Ulaşılan bilgilere göre o sırada 3,8 bin bebek karyolası ve 4,6 bin yetişkin yatağı kurulmuştu. Platformlarda içme suları ve muslukların yanı sıra 25 tane de tuvalet konmuştu. Doktorlar metrolarda sürekli hizmet halindeydiler. Akşamları çocuklara süt ve ekmek dağıtılırdı. Ayrıca bazı istasyonlarda film gösterilirdi. 1941 Kasım’da Kursk tarihi kütüphanesinin bir şubesi de metroya kurulmuştu. Kütüphane okurlarından biri şöyle diyor: “O istasyondan sadece evimin yakınından geçtiği değil aynı zamanda gazete ve diğer kitapları okumak için geçiyordum.”

Kirovsky istasyonu daha sonra yolculara kapatıldı ve genelkurmayın ihtiyacı olduğu için yeniden donatıldı. Savaşın başladığı sırada, asansörle istasyona inilip çıkılabilen ve metro çıkışına yakın bir evde, Stalin’in liderlik ettiği bir harekat komutası kompleksi kuruldu. Merdivenlerin önüne , doğrudan bir bomba saldırısı durumunda, tahribatı önleyebilecek betonarme bir duvar inşa edildi.

Bombalamalara rağmen Moskova Metrosu, milyonlarca insana sığınak olmaya devam etti. Metronun yanlış zamanda açılmasına sebebiyet veren tarihteki tek gün ise 16 Ekim 1941’de oldu. Bir gün önce Sovyet hükümeti düşmana teslim olmamak için metroyu yok etmeye karar verdi, vagonları ve ekipmanları boşalttı. 15 Ekimi 16 Ekime bağlayan gecede istasyonlar sel için hazırlanıyordu. Elektrik kablolarını kesip yürüyen merdivenleri sökmeye başladılar. Fakat alınan bu karar sabah iptal edildi ve  trenler 18:45’te yeniden hareket etmeye başladı. Bununla birlikte ekipmanların bir kısmı Özbekistan’a tahliye edildi. 1941’deki savaşa kadar ayda 27 milyon kişi taşıyan metronun yolcu sayısı, savaştan sonraki 1941 Ekim ayında 8 milyona düşmüştü.

Savaş yıllarında erkekler cepheye gittiği için metrolarda çoğunlukla kadınlar çalıştı. Sadece kadın makinistler tarafından kullanılan “ilk kadın treni” 8 Mart 1942 yılında çalıştırıldı. Kadınlar savaştan sonra da metrolarda çalışmaya devam etti. Bazıları makinistlik yaparken bazıları da depolarda çalıştı. Sıkıyönetime rağmen metroda yeni istasyonların inşasına devam edildi.  1943’te Moskova Nehri altında tiyatrodan Avtozavodskay’a, 1943’te ise Kursk’tan İzmailovsky Parkı’na kadar tünel yapıldı. Moskova’daki yedi istasyonda “Büyük Vatanseverlik Savaşı’nda inşa edildi” yazılı anıtlar kuruldu.

RUSSIAN BEYOND Yazarı Anna Sorokina

Çeviri: Esra Güvenir